Châu Âu ngày càng sống đúng với tên gọi “lục địa già” của mình. Hơn một phần năm dân số của khu vực Liên minh châu Âu (EU) hiện hơn 65 tuổi, dự kiến số người này sẽ chiếm một phần ba dân số EU vào năm 2050. Tình trạng tỷ lệ sinh sụt giảm và già hóa dân số bị coi như “quả bom hẹn giờ” với nhiều quốc gia trong khu vực.

Các dữ liệu kinh tế cho thấy, lực lượng lao động của Hy Lạp có nguy cơ giảm tới 50% từ nay đến năm 2100. Giới chức Hy Lạp đánh giá, cuộc khủng hoảng nhân khẩu học khiến nguồn chi trả lương hưu bị rút cạn và là mối đe dọa quốc gia.

Tại Italia, số lượng thanh niên cũng giảm mạnh trong 20 năm qua, trong khi số người cao tuổi tăng lên. Theo các báo cáo, số thanh niên được xác định là những người từ 18 đến 34 tuổi, đã giảm từ 13,39 triệu người (năm 2002) xuống còn 10,33 triệu người (năm 2023); trong khi số người cao tuổi tăng từ hơn 9 triệu người vào (năm 1994) lên hơn 14 triệu người (năm 2023). Tình hình nhân khẩu học của Italia hiện bị đánh giá là tệ nhất châu Âu, xét về tiềm năng tăng trưởng kinh tế từ năm 2023 đến 2040.

Chia sẻ chung nỗi lo về vấn đề nhân khẩu học, Ðức ghi nhận tỷ lệ sinh ở mức thấp kỷ lục mới là 1,35 trẻ trên một phụ nữ, so với mức 1,58 trẻ trên một phụ nữ hồi năm 2021. Ở Anh, tỷ lệ sinh ở toàn vùng England và xứ Wales cũng giảm xuống mức thấp kỷ lục, còn 1,44 trẻ trên một phụ nữ vào năm 2023.

Sự thay đổi mạnh mẽ vấn đề nhân khẩu học ở EU nói riêng và châu Âu nói chung chắc chắn sẽ ảnh hưởng đến thị trường lao động, tạo áp lực lên quỹ hưu trí. Báo cáo của Ngân hàng Trung ương Italia chỉ ra rằng, đến năm 2040, số người trong độ tuổi lao động của Italia sẽ giảm 5,4 triệu người so với hiện nay. Một trong những cách lấp khoảng trống nhân lực là dựa vào nguồn lao động nhập cư. Allianz Trade, công ty bảo hiểm tín dụng cho doanh nghiệp đã đưa ra báo cáo cho thấy, mặc dù Ðức có tỷ lệ dân số nhập cư cao nhưng vẫn đối mặt tình trạng thiếu lao động có trình độ. Ngay cả khi nâng độ tuổi nghỉ hưu lên 68 tuổi, đồng thời tăng tỷ lệ tham gia của lực lượng lao động nữ lên mức xấp xỉ Thụy Ðiển, thì Ðức vẫn cần 200.000 lao động nhập cư mỗi năm. Italia và Tây Ban Nha cũng có nhu cầu cao về lao động nhập cư, lần lượt là 414.000 và 338.000 người mỗi năm.

Cần nguồn lao động nhập cư là vậy, song châu Âu vẫn có những thời điểm hụt hơi trong cuộc cạnh tranh với các thị trường hấp dẫn khác để thu hút lao động nước ngoài. Một nghiên cứu trên trang hiringlab.org hồi tháng 8/2023 cho thấy, số lượt tìm kiếm từ nước ngoài cho các vị trí việc làm ở Australia, Canada tăng lần lượt 141% và 74% so với mức trước đại dịch Covid-19, trong khi số lượt tìm kiếm từ nước ngoài cho việc làm ở EU chỉ tăng 5%. Áp lực gia tăng từ phe cực hữu ở các quốc gia EU nhằm hạn chế người nhập cư cũng là một thách thức không nhỏ đối với việc thu hút lao động nước ngoài.

Ðại dịch Covid-19, bất ổn địa chính trị, lạm phát, khủng hoảng khí hậu… là những yếu tố dẫn đến quyết định trì hoãn hoặc từ bỏ kế hoạch sinh con của giới trẻ. Giới chuyên gia thúc giục chính phủ các nước cần có những chính sách dài hạn để giải quyết những lo ngại về kinh tế và xã hội, vốn đang khiến nhiều phụ nữ không muốn sinh con.

Sự thay đổi nhân khẩu học theo hướng già hóa dân số và giảm tỷ lệ sinh là vấn đề dài hạn, đòi hỏi các nước phải có kế hoạch chủ động ứng phó, bài bản, kết hợp nhiều biện pháp nhằm biến thách thức thành cơ hội, tạo nền tảng xây dựng xã hội thịnh vượng lâu dài.